بزرگ راه گمشده

 

 بزرگ راه گمشده. ساخته دیوید لینچ سال ۱۹۹۷

 زندگی زن و شوهری که به نظر می رسد روابط چندان صمیمانه ای ندارند از روزی که زنگ در به صدا در می آید و کسی از پشت در می گوید: دیک لورنت مرده است و از آن پس هر روزیک نوار ویدئویی روی پله های خروجی ساختمان می بینند وارد مراحل پیچیده تری می شود.  نوارهایی که از داخل و خارج ساختمان آن ها که فیلم برداری شده وقتی که خودشان هم در منزل بوده اند.  

فعلن همین قلاب را داشته باشید تا بعد. چرا که بعد از پست این مطلب برای دومین بار می بینیمش ولی برای نوشتن در باره آن راه درازی در پیش دارم. 

*** 

اراده من و حسام بر این قرار گرفت که یادداشت بر این فیلم دشوار را به شکل مناظره ای در این صفحه بیاوریم. شیوه ای که شاید تا کنون سابقه نداشته باشد ولی اگر هم داشته باشد و برایمان کامنت گذاشتید بدون پاسخ تاییدش می کنیم. لطف کنید و برای کمک به ما فقط در باره فیلم بنویسید. البته امیدوارم که خوانندگان ابتدا فیلم را ببینند و بعد متن را دنبال کنند چرا که در صورت ندیدن فیلم هیچ چیزی از این نوشته دستگیرشان نخواهد شد. ما که فیلم را دیده ‌ایم حیرانیم چه برسد به آن‌ها که آن را ندیده‌اند. فیلم از نقطه نظر سینمایی هیچ کم ندارد و در این جا صرفن به سناریو و درک درستی از آن می خواهیم برسیم. با این که فیلم هایی سورئاتلیستی و یا به طور کلی در مکتب سورئالیسم هر کسی از ظن خود شد یار من است ولی ما ترجیج می دهیم که بفهمیم که خود آقای لینچ به چه فکر می کرده والا ما خودمان فکرمان به هزار و یک جا می رود. بنابراین این شما و این ما: 

ادامه مطلب را ببینید.

***

محسن: من اول می‌خواستم که خلاصه ای از فیلم را بنویسم ولی دیدم که اگر می شد فیلم را خلاصه کرد، دیگر فیلم دشواری نبود. حتا شروع به نوشتن هم کردم ولی بعد از  ۵ یا ۶ صفحه  قلم را کنار گذاشتم.

و اما برداشت ابتدایی و بسیار خلاصه من از فیلم. البته فیلم را از آخر به اول می‌آیم. در واقع می‌توانم تمام فیلم را به شکل فلاش فوروارد ببینم. به این شکل که، فرد یعنی قهرمان فیلم ما که از ناتوانی جنسی رنج می‌برد و روابط سردی با همسرش رنیه دارد، بعد از کشتن دیک لورنت، به انتقام بهره برداری او از همسرش آلیس در سال‌های گذشته –این زن بعدها با نام رنیه وارد زندگی او شده- به اننقام تهیه فیلم های پورنو از وی به در خانه خودش  میآید و زنگ در را زده و به خودش مژده به قتل رسیدن لورنت را می دهد. در این میان از نیروی جوانی مکانیک که پیتر نام دارد و برخلاف او در امور جنسی بسیار هم تواناست، بهره می‌برد. جوانی که همان جوانی خودش است. یا آن چه که دوست داشت باشد. جوانی که نه تنها از ساز زدن فرد –که در رادیوی مکانیکی می‌شنویم - خوشش نمی‌آید بلکه برایش عذاب آور نیز هست. در این انتقام گیری مرد مرموزی که نمی دانم در حال حاضر نامش را چه بگذارم –از وجدان و شیطان خوشم نمی‌آید هرچند ممکن است در پایان این بحث تسلیم یکی از این دو لغت شوم- نیز به او کمک می‌کند. مردی که در جای جایی از فیلم او را می‌بینیم. چه کنار فرد باشد یا پیتر و یا دیک لورنت. مردی که در مهمانی ادی، مرد عیاش و خوشگذران و پاانداز لورنت هم او را می‌بینیم، درست شب قبل از کشته شدن رنیه؟ آلیس؟. این مرد مرموز که می‌تواند فیلم‌بردار نوارهایی ویدئویی خانه فرد باشد. مردی که می‌تواند در آن واحد در دو جا باشد.

در واقع به نظر من در ابتدای فیلم که فرد را متفکر و نگران و غمگین می‌بینیم، در واقع دارد آنچه که بر او در طول فیلم می‌گدرد را مرور می‌کند. چه فکر می‌کنی؟ تا کجای این موارد با من موافقی؟ 

حسام: اول از همه بخاطر ابتکاری که به خرج دادین متشکرم. فکر نمی کنم بدون بحث های طولانی بشه به نتیجۀ درستی دربارۀ این فیلم رسید!

قبل از اینکه دربارۀ داستان صحبت کنم، بذارین سر یک موضوع با هم به توافق برسیم. اون هم اینه که آیا قصد داریم فیلم و داستانش رو بصورت سورئال تعریف کنیم یا رئال؟

با توجه به آثاری که از دیوید لینچ دیدم اینطور نتیجه می گیرم که قاعدتاً باید برای تمام حوادث فیلم به توضیحی منطقی رسید. درست مثل حوادث عجیبی که در فیلم "جادۀ مالهالند" روی می ده. در اون فیلم برای هر چیز یک توضیح وجود داره؛ توضیحی که در دنیای رئال قابل پذیرشه.

دوست دارم دربارۀ داستان این فیلم هم به همین نتیجه برسیم. یعنی اگر شخصیتی تغییر می کنه دلیل منطقیشو پیدا کنیم.

در "جادۀ مالهالند" یا فیلم دیگه ای به اسم "identity" بعضی کاراکترها تغییر می کردن که نهایتاً متوجه می شیم این تغییر شخصیت تنها در ذهن اونهاست که اتفاق می افته. اما در این فیلم این موضوع صحت نداره، چون مثلاً وقتی در زندان فرد تغییر شخصیت می ده نگهبانان زندان هم اون رو می بینن و حتی آزادش می کنن!

موضوع دیگه کاراکتر مرد مرموزه که در برخی سکانس ها وارد می شه و هر بار تعریف جدیدی از خودش ارائه می ده. من هم با توضیح شیطان یا وجدان مخالفم. بنابراین باید برای اون هم به نتیجۀ ای منطقی رسید. همینطور برای حضور شخصیت ها در دو مکان در آن واحد.

اگر بخوایم فیلم رو بصورت یک فیلم تخیلی و سورئال تعبیر کنیم اصلاً احتیاجی به منطق نیست و می شه خیلی راحت از کنار برخی حوادث گذشت و اونها رو به تخیل نسبت داد. اما اگر بخوایم فیلم رو در دنیای واقعی تعبیر کنیم، خلاصه ای که از داستان فیلم نوشتین در بسیاری قسمت ها با مشکل مواجه می شه.  

محسن: خب می شود که فیلم را به شکل تلفیقی از سورئال و رئال نگاه کنیم. خود من با هیچ کدام از این دو به طور مطلق نمی توانم رابطه ای برقرار کنم. برای من امکان این که رئال به آن نگاه کنم اصلن وجود ندارد. سورئال نگاه کردن هم که ساده است. حتا می توانیم در طول فیلم تخمه هم بشکنیم. مثلن همان تعویض فرد با پیتر در زندان را چگونه می توانیم به شکل رئال توجیه کنیم؟ با این که درست است، از زاویه دید پلیس او همان پیتر است و ُآزاد می شود و تحت نظر. توجهت را به سکانس دیگری جلب می کنم. سکانسی که پیتر عکسی را در خانه ادی می بیند که ادی و لورنت این طرف و آن طرف آلیس ایستاده اند البته از دید پلیس  ولی وقتی از دید پیتر آن را ‌نگاه می کنیم رنیه همسر فرد نیز در عکس حضور دارد. فرد در این‌جا حالش دگرگون می‌شود و از آلیس می‌پرسد: "این تویی"؟ در حالی که رنیه را نشان می‌دهد و آلیس خودش را نشان می‌دهد و می‌گوید: "نه این منم." در این‌جا این گونه به نظر می‌رسد که آلیس هم از این سئوال تعجب نکرده است، یعنی آلیس هم عکس را چهار نفره می‌بیند. اینجا به همان جاده مالهالند می‌رسیم. البته من آن را ندیده ام ولی د راین جا هم ما با دو شخصیت و دو فرد طرف هستیم که در واقع هر دو یکی هستند. -حالا چرا دوتا هستند؟ نمی دانم- در مورد فرد و پیتر و نیز آلیس ورنیه. یا این‌که در پایان فیلم پلیس‌ها در تعقیب فرد هستند بدون این‌که تعجب کرده باشند که چگونه پیتر با فرد عوض شده و کی این اتفاق افتاده. هرچند این‌گونه به نظر می‌رسد که بعداز پیاده شدن فرد از اتوموبیل تازه دو مامور پلیس می‌فهمند که او فرد است و این بار آژیر کشان به دنبالش روان می‌شوند. و الا فرد هیچ حرکتی که باعث شده باشد پلیس مخفی آژیر کشان به دنبالش راه بیافتد نکرد. زدن زنگ در خانه مردم هم کار همیشگی خیلی هاست و جرم سنگینی نیست. بنابراین بگذار فیلم را به طور رئال و سورئال نگاه کنیم. شاید کارمان راحت‌تر باشد. موافقی؟ اگر به من بگویی نه فکر می کنم کارمان خیلی راحت تر می شود. کرکره را می کشیم و می رویم سراغ فیلمی دیگر. ولی من فکر می کنم بهتر است  فیلم بعدی را بنویسم چون می ترسم تاریخ مصرفش بگذرد. این آقای لینچ هم برای خودش سیر کند تا وقتی تمام شود و بگوییم: این است بزرگ راه گمشده. اثر آقای دیوید لینچ. 

حسام: راستش را بخواهید با نگاه ترکیبی (رئال و سورئال) به این فیلم موافق نیستم و فکر می کنم دیوید لینچ به شکلی کاملا رئال این فیلم را ساخته که اگر نمی توانیم به منطقش پی ببریم مشکل از جانب ماست! من تمام اینترنت و سایت های سینمایی را جستجو کردم تا بلکه داستان درستی از این فیلم پیدا کنم که تاکنون موفق نبوده ام! فکر نمی کنم هیچ منتقد یا تماشاگر حرفه ای توانسته باشد راز این فیلم را کشف کند. هر کس داستانی تعریف می کند اما هر داستان مشکلات منطقی خودش را دارد! پیشنهاد می کنم جاده مالهالند را ببینید، من هم یکبار دیگر این فیلم را. این بحث را باز می گذاریم تا هر زمان که چیزی به ذهنمان رسید به آن اضافه کنیم. 

محسن: یک بار جاده مالهالند را دیدم. در بار اول کمکی به بزرگ راه گمشده نکرد هیچ، پیچیده ترش هم کرد. باشد. قبول تمام سعی مان را می کنیم که قضیه را به شکل رئال باز کنیم.بهر حال هرچه که به ذهنت میرسد این جا بنویس با کمک هم می توانیم سر از این راز دربیاوریم. این روزها من هروقت فرصت کنم، دیوید لینچ می بینم. امروز بلو ولوت را هم گیر آوردم که ببینم. حدود بیست سال پیش یکبار دیدمش و از آن فقط ترانه متن فیلم به یادم مانده است. 

محسن: دیدم که تو حرفی نزدی خودم ادامه می دهم. سیروس نظریه نسبتن درستی در مورد مرد مرموز فیلم داد. این مرد سمبل مرگ است. در لحظاتی پیدا می شود که کسی می میرد. در پلان مربوط به مرگ دیک لورنت وقتی لورنت می پرسد: "چرا"؟ موبالیش را به او می دهد و لورنت فیلم های پورنویی که خودش تهیه کرده است را می بیند. این اشاره ای به نظریه ای است که می گوید انسان موقع مرگ تمام زندگی اش چون یک فیلم از مقابل دیدگانش می گذرد. در جایی هم پدر پیتر به او می گوید: "تو آن شب با مردی به خانه آمدی که ما تا کنون او را ندیده بودیم." این گونه به نظر می رسد که پیتر در آن شب کشته شده بود. به دست لورنت. و با مرگ به خانه آمد. 

من این سمبل را قبول دارم.